Coğrafi veri yönetimine yönelik kavramsal şemanın oluşturulması için UML (Unified Modelling Language) olarak ifade edilen Tekil Modelleme Dili kullanılmaktadır. Coğrafi veri temalarına ait özellikler, nesneye yönelik-ilişkisel yapıda UML ile tasarlanmış ve açık veri değişimine olanak sağlayan XML tabanlı Coğrafi İşaretleme Dili GML’e (Geography Markup Language) dönüştürülmektedir.
UML Uygulama Şeması
UML, nesneye yönelik- ilişkisel modelleme yöntemi ile ilgili modelleme alanının, kavramsal modelinin belirlenmesi, mantıksal modelinin oluşturulması ve fiziksel yapıya dönüştürülmesi adımlarında temel oluşturmaktadır. Konuya ilişkin kavramların gerçek dünyanın soyutlanarak belirlendiği bu aşama, herhangi bir yazılımdan veya donanımdan bağımsız olarak belirlenebilmektedir. Kavramsal model aşamasında detay sınıfları, öznitelikler, değerler, isimler, çokluklar, kısıtlamalar belirlenir. Mantıksal modelin oluşturulması aşamasında ise, kavramsal modelde belirlenen özellikler mantıksal şema içerinde UML olarak ifade edilir. Veritabanının işletilmesi için veri temalarına ait üretilen bu UML mantıksal şemasından, kullanılan yazılım ortamına göre fiziksel şemalar üretilebilir.
UML, nesneye yönelik sistemler ve programları tasarlamak, bunlar için standartlar oluşturmak için OMG (Object Management Group) tarafından geliştirilen bir dildir. Nesneye yönelik modelleme, farklı sistemlerden gelen karmaşıklığı ortak yapılarda temsil ederek, ortak algının sağlanması ile karşılaşılabilecek muhtemel maliyeti aza indirgemektedir. Coğrafi veri modellemesinde, ISO 19103’de tanımlanan kavramsal şema kuralları benimsenmiştir. UML, ISO/ PAS 19501-1 ve UML notasyon rehberinde anlatıldığı şekilde UML 1.3 ile tutarlı bir şekilde geliştirilmektedir.
UML Profilleri, TUCBS kapsamında temel alınan, INSPIRE veri temeları modelinde de UML profili olarak kullanılan “Stereotype”lar aşağıdaki gibi sıralanabilir;
- applicationSchema (Uygulama Şeması): TUCBS Kavramsal Model ve ISO 19109 standardına uygun, her bir veri temasına ait özellikleri bütünleştiren TUCBS veri gruplarına ait şemalardır.
- featureType (Detay Tipi): Konumsal nesneleri tanımlayan detay sınıfıdır.
- Type (Tip): Konumsal olmayan, kavramsal, soyut sınıf tiplerini ifade etmek için kullanılır.
- dataType (Veri Tipi): Nesne tanımlayıcısı olmayan, yapısal veri sınıflarını ifade etmek için kullanılır.
- Enumeration (Değer Listesi): Özelliklerin veya özniteliklerin alabileceği değerlerin kesinlik belirtir şekilde tanımlayan değer listesidir.
- Codelist (Kod Değer Listesi): Özelliklerin veya özniteliklerin alabileceği değerleri, listeleyen ve kod değeri ile tanımlayan değer listesidir.
- union, import, leaf, voidable, lifeCycleInfo, version, placeholder..
GML Uygulama Şeması
Verilerin farklı şekillerde işlenmesi, coğrafi verinin paylaşımını ve farklı veri tabanlarından gelen verilerin birleştirilmesini zorlaştırmaktadır. Bu sorunları çözmek için birçok üyesi olan Open Geospatial Consortium (OGC) tarafından Coğrafi İşaretleme Dili (GML- Geography Markup Language) geliştirilmiştir. GML, konumsal veriler hakkındaki bilgilerin temsiline standart getirmek için geliştirilmiş olan, coğrafi veriyi tanımlamak için dilbilgisi ve sözlük oluşturan bir XML uygulamasıdır. GML, XSD şema tanımına göre coğrafi varlıkların, geometrik ve geometrik olmayan özelliklerine ait bilgilerin modellenmesi, depolanması ve iletilmesini sağlar. XSD şeması, nesnelerin özelliklerini ve verilerin nasıl işaretleneceğini tanımlamaktadır.
Her bir coğrafi veri teması için UML diyagramları ile paketler halinde uygulama şemaları tanımlanmıştır. Nesneye yönelik-ilişkisel her bir UML uygulama şemasında; detay sınıfları, öznitelikleri, değer listeleri ve ilişkileri ifade edilmiştir. Bu şema yapısı GML kapsamında XSD şema yapısına dönüştürülerek kodlanmıştır. Böylelikle her bir veri teması için oluşturulan XSD uygulama şeması, açık veri değişimini olanaklı yazılım-donanım bağımsız veritabanı şemasıdır.
Aşağıdaki şekilde AD-Adres veri temasına ait UML şema kesitinde detay sınıfı, ilişkiler, öznitelikler ve değer tanımlamaları görülmektedir. GML veri değişim formatıyla kodlanması ile de nesneye yönelik, yazılım-donanım bağımsız ve birlikte çalışabilir açık veri değişim modeli üretilmektedir.
Kaynaklar:
- CBS Gen.Müd., “TUCBS Kavramsal Model Bileşenleri”, Çevre ve Şehircilik Bak. CBS Genel Müd., TUCBS KM-001, V1.1, TUCBS Uygulama Esasları, (Editör: A.Ç.Aydınoğlu, A.Kara, T.Yomralıoğlu), Aralık, 2012.