Web Harita Servisi (WMS)
WMS, sorgulama ve görüntüleme yeteneklerini destekleyen bir web servis standartıdır. WMS servisi yapan harita web sunucusu, veri setini kendisi render ederek, istek yapan uç kullanıcıya bu verilerin tanımlanan stilleri ile birlikte sonuç ürün olarak GIF, PNG, JPEG, TIFF veya SVG formatlarından birinde gönderir. Bu işlemler ile uç kullanıcının veriye direkt erişimi yoktur. Eğer “queryable” bilgisi servis özniteliklerinde “true” ya da “:1” olarak tanımlanmış ise, uç kullanıcı veri üzerinde sorgulama yapıp, öznitelik bilgilerine ulaşabilir, aksi halde sadece görüntüleyebilmesine olanak sağlanacaktır.
Temel bir WMS Servisi beş operasyonu tanımlar. Bu operasyonlar aşağıdaki çizelgede belirtilmiştir.
WMS servisinin beş temel operasyonu
| Operatör | Açıklama |
| GetCapabilities | Servis detayında metadata |
| GetMap | Haritanın konumsal parametreleri |
| GetFeatureInfo | Haritada görüntülenen bir detay için belirlenen bilgilerin gösterilmesi |
| GetStyles | Kullanıcı tarafından tanımlanan stiller |
| GetLegendGraphic | Lejant sembolleri. |
GetCapabilities, servis metadatalarını ve sorgulanabilir istek parametrelerini elde etmek için kullanılır.
GetMap, coğrafi olarak tanımlanmış, koordinat bilgileri belirli raster şekilde harita elde etmek için kullanılır. Servis bu operasyonu zorunlu tutmuştur. Sunucudan veri isteme ve alma şekli GetCapabilities’deki gibidir.
GetFeatureInfo, harita servisinde belirli konumlarda tanımlanan öznitelik verilerini elde etmek için kullanılır. Servisteki bu işlem isteğe bağlı olarak tanımlamıştır. Tüm WMS sunucuları bu isteğe cevap veremeyebilir. WMS’de istekler URL olarak belirtilir. Kullanıcı haritada belirli bir katman üzerinde, öznitelik verisi elde etmek istediği, bölgenin koordinat bilgilerini sistem veri tabanında sorguladığı zaman, o bölgenin sunucuda var olan öznitelik verilerine ulaşabilir.
WMS ayrıca önbelleklenmiş görüntüleri de desteklemektedir. Bu serviste ise, tanımlanan ölçek gruplarında tüm harita alanı önceden render edilerek sunucuda depolanmaktadır. Sunucu görüntülemek için bir istek gönderdiğinde, veritabanına ulaşmadan ilgili alanlar içerisinde kalan görüntüler harita sunucusu tarafından kullanıcıya iletilmektedir.
WMS, kurumların ellerindeki verileri dış kurumlara sunması açısından oldukça uygun bir standarttır. WMS, küçük bir raster dosyası olduğu düşünülürse düşük bant genişliklerinde ideal çalışabilir bir sistemdir. Örneğin, bir belediye güncel tuttuğu halihazır verisinin temel altlık olarak kullanıcıların görüntülemesini isterse, yine aynı şehirdeki afet koordinasyon birimine veya diğer birimlere bu yöntemle sunabilir.
Web Vektör Veri Servisi (WFS)
Web vektör veri servisi, üretilen vektörel coğrafi veri setlerinin web üzerinden düzenlenmesi ve güncellenmesine olanak sağlayan bir servistir. WFS, coğrafi bilgiyi paylaşmaktan çok, veri havuzundaki coğrafi öznitelik verilerine ayrıntılı olarak erişim sağlar. WFS sunucularından elde edilebilecek vektörel öznitelik verileri sunucuya XML formatında istek gönderilerek sorgulanmakta ve WFS öznitelik verilerini GML ile kodlanmış şekilde cevaplanmaktadır. Ayrıca OGC, WFS-T (Web Feature Services Transactional) ile verilerin güncellenmesine olanak sağlayan kuralları tanımlamaktadır. Kullanıcı, özniteliklerini istediği alanın koordinatlarını ve bu koordinatların kaynağını (TM, UTM, …), text formunda sunucuya iletmektedir. Sunucu veri tabanından görüntülenmek istenilen bölgeyi kullanıcıya bir GML (text dokümanı) verisi olarak iletmektedir.
Servisin desteklediği operasyonlardan biri keşif operasyonudur (discoveryoperation). Bu işlem, servisin kapasitesini belirlemek için sorgu yapmakta ve servisin sunduğu öznitelik tiplerinin tanımlandığı uygulama şemalarını çağırmaktadır. GetCapabilities ve DescribeFeatureType operasyonları bu kapsamda incelenmektedir.
GetCapabilities, sunucu tarafından desteklenen WFS tanımlı servis metadata dokümanı üretmektedir. Tüm WFS’ler GetCapabilities operasyonunun KVP-kodlamasını ve XML-kodlamasını sağlayabilmektedir. Servisin desteklediği XML dosyasında servisin çağırdığı koordinat bilgilerine, koordinat referans sistemi bilgilerine, veri tür ve isimlerine ulaşılabilmektedir.
DescribeFeatureType ise sunucudaki ulaşılabilen bilgilerin öznitelik tiplerinin şema olarak tanımlanmasını sağlamaktadır. Bir diğer operasyon türü ise sorgu operasyonlarıdır (queryoperations). Bu operasyonlar vektör verilerin öznitelik verilerini, sunucunun veri tabanından, kullanıcının isteği doğrultusunda çağırmaktadır. GetFeature işlemi sorgu operasyonlarına örnek teşkil etmektedir. Bu operasyonda WFS sunucusunda tanımlanan vektör verilerin öznitelikleri elde edilir. Kullanıcı istediği kadar öznitelik verisi elde edebilmekte ve elde edilen bu verileri filtreleyerek kullanabilmektedir. Bu işlemle elde edilen bilgiler de GML ile kodlanmış, text formatında verilerdir.“Transactionsoperations” adlı işlemlerde ise, sunucudaki verilerin özniteliklerinin değiştirilmesine, silinmesine ve yeni öznitelikler eklenmesine olanak sağlar. LockFeature isteği ile kullanıcı tarafından değiştirilmek istenen veri, değişiklikler yapılana kadar kilitlenir ve veri üzerinde başka bir kullanıcının değişiklik yapılması engellenmektedir. GetFeatureWithLock isteğinin LockFeature isteğinden tek farkı ise, WFS tarafından üretilen sonuç dokümanın “lockld” adlı bir parametre değeri içermesidir. Tüm işlemler servis tarafından isteğe bağlı olarak tanımlanmıştır. Kayıtlı sorgu operasyonları (storedqueryoperation) ise, kullanıcılara sunuculara kaydedilmiş “create”, “drop”, “list” ve parametrelerle tanımlanmış sorgu ifadelerinin sürekli olarak farklı parametre değerleri kullanılarak çağırılmasına olanak sağlamaktadır.
WFS, özellikle kurumların ellerindeki vektör verileri öznitelikleri ile dış kurumlara sunması açısından oldukça uygun bir tanımlamadır. WFS’den sorgulara dönen cevap XML tabanlı GML kodlandığından, büyük sorgularda cevap dönmesi WMS’ye göre daha çok zaman alabilir. Buna karşı gelişmiş filtre yetenekleri ile kompleks sorgular oluşturulabilir. Örneğin, bir belediye güncel tutuğu yapı envanterini geometrilerini ve öznitelikleri, yine aynı şehirdeki afet koordinasyon birimine bu yöntemle sunabilir. Ayrıca kendi verilerini güncellemesi için WFS kullanarak bir uç açabilir.
Şekil 2.9’deki örnekteki gibi WMS veWFS’nin kullanımı örnekle karşılaştırılacak olursa; WMS’deki GetMap isteğinin cevabı raster tabanlı görüntü verisi olarak alınıyor iken, WFS’deki GetFeature isteğinin cevabı GML formundaki vektör tabanlı detay ve özniteliklerini içermektedir.
- WMS ve WFS farkı örnek gösterim
Kaynaklar: