Kapsam

Afet; toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan doğal, teknolojik veya insan kaynaklı olayları ifade etmektedir. Afet farklı kaynaklarda farklı tanımlarla ifade edilmektedir. Örneğin;

• Ulusal kurumlara göre afet; kamu güvenliğini etkileyerek ölümlere, yaralanmalara ve büyük maddi zarara neden olan, olumsuz sonuçlarını aza indirmek için farklı disiplinlerin koordinasyonlu çalışmasını gerektiren, topluma ve çevreye zarar veren etkilerinin ölçeği nedeniyle acil durum servisleri veya yerel kuruluşlar tarafından üstesinden gelinemeyen olaylardır (Home Office, 2009; WRZO, 2008).
• Uluslararası kuruluşlara göre afet; yerel kapasiteyi aşan, dış destek için ulusal veya uluslar arası düzeyde çağrı gerektiren, büyük zarar, yıkım ve insan kaybına neden olan umulmadık ve ani gelişen olaylardır (IDNDR, 1992).
• Akademik olarak afet; ölüm sayısının 10’u ve etkilenen insan sayısının 100’ü geçtiği, uluslar arası destek gerektiren durumlardan en az birinin gerçekleşmesi durumunda meydana gelen olaylardır (Debacker, 2009; CRED, 2000).

Afet kavramı ekonomik, sosyolojik ve psikolojik açıdan irdelendiğinde;

• Ekonomi açısından afet; ülke ekonomisini alt üst eden, belirli süre için ticari fonksiyonların gerçekleşmesini engelleyen, savaş ve sosyal tedirginlik veya deprem gibi doğal afet olayıdır .
• Sosyoloji açısından afet; toplumda tehlike oluşturan, kayıplara ve sosyal yapının bozulmasına neden olan, toplum fonksiyonlarının gerçekleşmesini engelleyen, sosyal karışıklığa neden olan, belirli bir zaman ve yerde yoğunlaşan olaydır (Fritz, 1961; Crocq vd., 1998).
• Psikoloji açısından afet; yaşam ve kaynakların kaybedilmesine neden olan, toplum üzerinde psikolojik etki bırakan, bireylerin günlük yaşantılarının dışında kontrolsüz ve aniden oluşan olay veya doğa felaketidir (Kreps, 1985; Mahoney ve Reutershan, 1987).

Acil Durum; afet yaklaşımının yanı sıra, ivedilikle müdahale etmeyi ve acil yardım faaliyetlerini yürütmeyi gerektiren durum, hal ve olaylardır. Genellikle afetin meydana geldiği müdahale anını ifade etmektedir. Afet sırasında olağanüstü tedbirlerin alınmasını ve faaliyetlerin yürütülmesini gerektiren durumlardır (Kadıoğlu ve Özdamar, 2008). Bu yaklaşımla acil durum, afeti içine alan bir durum gibi gözükmesine karşın, acil durum yönetimi, afet yönetiminin bir parçasıdır ve afet anında etkindir.

Dünya Afetleri 1999-2008 yıllar arasında irdelendiğinde; 7191 adet kayıt altına alınabilmiş afette, toplam 1.243.480 kişi hayatını kaybetmişken 2.695.812.000 kişi bu afetlerden çeşitli sebeplerle etkilenmiştir. Sonuç olarak verdiği maddi zarar 1.082.391.000.000 amerikan doları olarak belirlenmiştir. Türkiye’de en çok yaşanan afetler; deprem, sel ve taşkınlar, yangın ve çığ olmak üzere 4 afet tipinde toplanmaktadır. Jeolojik yapı ve fayların yapısı nedeniyle depremler; yağış miktarı, bitki örtüsü, arazi kullanımı ve jeomorfolojik özellikler nedeniyle sel ve taşkınlar; konum, insan faktörü, jeomorfolojik özellikler ve iklim özellikleri nedeniyle yangınlar; bitki örtüsü, iklim özellikleri ve jeomorfolojik özellikleri nedeniyle çığ afeti gerçekleşmektedir.

Türkiye’de 1900-2010 yıllar arasında;

• en fazla görülen 5 afet: Deprem, Kaza, Sel, Heyelan, Yangın
• en fazla ölüme sebep olan 5 afet: Deprem, Yangın, Kaza, Sel, Salgın Hastalık
• en fazla insanı etkileyen 5 afet: Deprem, Sel, Salgın Hastalık, Fırtına, Heyelan
• en fazla maddi zarar veren 5 afet: Deprem, Sel, Yangın, Heyelan, Fırtına’dır.

Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), konuma dayalı gözlemlerle ve farklı kaynaklardan elde edilen verinin toplanması, işlenmesi, veritabanlarında analizi ve kullanıcıya sunulması işlevlerini bütünlük içerisinde gerçekleştirmektedir. Günümüzde gelişen veritabanları olanakları ile çok kullanıcılı ortamda veri üretimi, web teknolojileri sayesinde eş zamanlı güncel veriye erişim olanağı ve gelişmiş veri işleme kapasitesiyle de gelişmiş konumsal analiz işlemleri mümkün hale gelmiştir (Yomralıoğlu, 2000). Verinin ulusal düzeyde etkin kullanımı için birlikte çalışabilirlik söz konusu olduğunda, Türkiye Ulusal CBS beklentilerine, ISO/TC 211 ve OGC standartlarına uygun bir veri modelinin geliştirilmesi öncül gereksinim haline gelmiştir.

Afet-Acil Durum Yönetimi Sistemi (ADYS) ile afetin oluşmasına sebep olan sonuçlar azaltılabilir. Afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması amacıyla, afet öncesi, sırası ve sonrasında alınması gereken önlemler ve yapılması gereken çalışmaların planlanması, yönlendirilmesi, koordine edilmesi, desteklenmesi ve etkin olarak uygulanabilmesi mümkündür. Afet yönetimi, belirlenen stratejik hedefler ve öncelikler doğrultusunda çok yönlü, çok disiplinli ve çok aktörlü bir yönetim sürecidir. Görev alan aktörlerin koordineli ve kısa zamanda müdahalesi etkin bir yönetim için başlıca gereksinimlerdendir. Sağlıklı ve doğru üretilmiş coğrafi veri, içerdiği bilgiye göre afet ve acil durumun zarar azaltma ve hazırlık aşamalarında, acil durum anında bölgeye ulaşımın sağlanması, kurtarma çalışmalarının takip edilmesi, çeşitli lojistik hizmetlerin organize edilmesi vb. acil durum yönetimi aktivitelerinde öncelikli ihtiyaçtır. Bu anlamda Afet ve Acil durum yönetiminde CBS kullanılması; yıkımların kontrolü, afetin zarara neden olan sonuçların azaltılmasına, yaşamların ve kaynakların korunmasına yardımcı olacaktır (Aydınoğlu vd., 2009).